«Το Μυστήριο της Πίστης»
Νέα διαδικτυακή εκδήλωση την Κυριακή 9 Μαΐου 2021, στις 20.30. Μαζί μας ο καθηγητής της Κ.Διαθήκης στο ΕΚΠΑ κ.Χρήστος Καρακόλης και ο Ψυχίατρος κ.Δημήτρης Κυριαζής.
https://us02web.zoom.us/j/83404926991?pwd=NE9QYnRsV2R1MklXaTBLVTZQaVlTUT09&fbclid=IwAR3Pvx8NaCzI6AzzF6RcZeX50tJXwoH2XLMbZnnJGvs4gbgfqf4M-qVnrlA#success
Meeting ID: 811 5976 9847
Passcode: 640787
YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=q1e68DmndtY
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΚΟΛΗΣ
Το Μυστήριο της Πίστης
Πίστη και απιστία στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο: Το παράδειγμα του Θωμά
Στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο οι αφηγηματικοί χαρακτήρες αποτελούν συγχρόνως μοντέλα και πρότυπα προς μίμηση ή προς αποφυγή για τους αναγνώστες του. Η μορφή του Θωμά δεν αποτελεί εξαίρεση.
Στην παρέμβασή μου θα ήθελα να θέσω υπό αμφισβήτηση την εικόνα του Θωμά ως αυτού ο οποίος σε αντιδιαστολή προς τους υπόλοιπους μαθητές δεν μπορεί να πιστέψει. Εν συνεχεία θα ήθελα να συνδέσω τα δεδομένα της σχετικής βιβλικής αφήγησης με τη δική μας σύγχρονη πραγματικότητα.
Ο Θωμάς πρωτοαναφέρεται στο ευαγγέλιο λίγο πριν από την ανάσταση του Λαζάρου. Οι μαθητές προσπαθούν να αποτρέψουν τον Ιησού από το να επιστρέψει στην Ιουδαία, αφού εκεί κινδυνεύει η ζωή του από τους εχθρικά διακείμενους Ιουδαίους. Όταν όμως ο Ιησούς αποκαλύπτει στους μαθητές του ότι ο φίλος τους ο Λάζαρος έχει πεθάνει, ο Θωμάς απαντά παραδόξως: «ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ᾽ αὐτοῦ» (Ιω. 11,16). Η φράση αυτή δείχνει την ετοιμότητα του Θωμά να ακολουθήσει τον Ιησού μέχρι τον θάνατο. Γνωρίζει τον κίνδυνο και παρά το γεγονός αυτό αποφασίζει να μη χωριστεί από τον διδάσκαλο, αλλά να παραμείνει μαζί του. Αυτό φυσικά ισχύει και για όλους τους άλλους μαθητές, τους οποίους ο Θωμάς εκπροσωπεί σε αυτό το σημείο της αφήγησης.
Η δεύτερη φορά που αναφέρεται ο Θωμάς είναι κατά τη διάρκεια των αποχαιρετιστήριων λόγων του Ιησού (14,5). Ο Ιησούς λέει στους μαθητές του ότι θα φύγει για να τους ετοιμάσει τόπο στην οικία του Πατέρα του και ότι εν συνεχεία θα έλθει για να τους παραλάβει. Λέει μάλιστα ότι οι μαθητές γνωρίζουν τον δρόμο τον οποίον βαδίζει. Ο Θωμάς ενίσταται: «Κύριε, αφού δεν ξέρουμε πού πηγαίνεις, πώς μπορούμε να ξέρουμε τον δρόμο;». Ο Ιησούς τότε απαντά ότι ο ίδιος είναι η οδός και η αλήθεια και η ζωή. Έτσι ο Ιησούς λέει στον Θωμά ότι στην πραγματικότητα, έστω και αν δεν τον καταλαβαίνει, βαθύτερα μέσα του τον γνωρίζει και βέβαια γνωρίζοντάς τον, γνωρίζει και τον Πατέρα του.
Η τρίτη φορά που συναντούμε τον Θωμά στην ευαγγελική αφήγηση είναι στην περικοπή που ακούσαμε σήμερα στη Θεία Λειτουργία. Στο τέλος του ευαγγελίου ο Αναστάς εμφανίζεται στους μαθητές, αλλά ο Θωμάς τυχαίνει να λείπει. Οι μαθητές είναι κρυμμένοι διά τον φόβον των Ιουδαίων. Προφανώς η στάση τους αυτή δεν δείχνει πίστη. Αλλά ο Αναστάς δεν πτοείται από αυτό. Εμφανίζεται μπροστά τους και τους δίνει το Άγιο Πνεύμα και την εξουσία να συγχωρούν αμαρτίες, μια εξουσία που μόνον ο Θεός κατέχει. Ο Θωμάς, όταν επιστρέφει και του μεταφέρουν τα νέα, εμφανίζεται να απιστεί. Θέλει απτές αποδείξεις στην κυριολεξία: να βάλει το δάκτυλό του στις τρύπες των καρφιών και να βάλει το χέρι του στην τρυπημένη πλευρά του Ιησού. Τότε και μόνο τότε θα πιστέψει. Ο Αναστάς και πάλι δεν πτοείται. Μετά μία εβδομάδα επανεμφανίζεται στους μαθητές. Ο Θωμάς είναι αυτή τη φορά παρών. Ο Αναστάς τον καλεί να κάνει αυτά τα οποία χρειάζεται προκειμένου να πιστέψει. Ο Θωμάς όμως αμέσως αναφωνεί: «Ο Κύριός μου και ο Θεός μου!». Πρόκειται για την υψηλότερη και θεολογικότερη ομολογία πίστεως στο θεολογικότερο εκ των ευαγγελίων. Ο Θωμάς δεν χρειάστηκε να ακουμπήσει. Πίστεψε, μόλις είδε και άκουσε τον Κύριο. Συνέβη δηλαδή και με αυτόν αυτό που συνέβη και με τους υπόλοιπους μαθητές.
Αυτό το οποίο προσδιορίζει την περίπτωση του Θωμά, ο οποίος, όπως είπαμε, εκπροσωπεί και τους λοιπούς μαθητές, δεν είναι η ζέουσα πίστη. Προφανώς η πίστη του Θωμά είναι ελλιπής. Θα μπορούσε να κάνει κάποιος λόγο για ολιγοπιστία, αν και οπωσδήποτε όχι για απιστία. Όμως τον χαρακτηρίζει κάτι άλλο: η εμπιστοσύνη. Και η εμπιστοσύνη είναι το πρώτο στάδιο της πίστης, το θεμέλιο και η βάση της. Η πίστη απαιτεί κατανόηση, φωτισμό, έλλαμψη, πνευματική ωρίμαση. Αλλά η εμπιστοσύνη απαιτεί σχέση. Μια σχέση με τον Χριστό, που ο Θωμάς διαθέτει. Ο Θωμάς είναι έτοιμος να ακολουθήσει τον Ιησού μέχρι τη σκιά και το σκοτάδι του θανάτου. Κανείς δεν το κάνει αυτό, αν δεν έχει εμπιστοσύνη. Και βέβαια δεν είναι μια επιστοσύνη τυφλή και αφελής. Ο Θωμάς ξέρει πολύ καλά τι έπεται. Ενεργεί αντίθετα προς το πλέον δυνατό και αρχέγονο ένστικτο του ανθρώπου, αυτό της αυτοσυντήρησης. Κανείς δεν το κάνει αυτό, αν δεν εμπιστεύεται.
Πράγματι και η εμπιστοσύνη και η πίστη του Θωμά κλονίζονται. Αλλά δεν εξαλείφονται. Είναι έτοιμος όχι μόνο να εμπιστευτεί, αλλά και να πιστέψει, αρκεί να δει τον Κύριο.
Ο Αναστάς στο τέλος μακαρίζει αυτούς που θα πιστέψουν, χωρίς να χρειαστεί να δουν τον Αναστάντα, όπως ο Θωμάς. Αυτοί είμαστε όλοι εμείς. Μπορεί μέσα στη ζωή μας να περνούμε από διάφορες δοκιμασίες, οι οποίες κλονίζουν την εμπιστοσύνη και την πίστη μας στον Χριστό. Μοιάζει σαν ο Χριστός να μην είναι παρών. Μοιάζει σαν να έχει πεθάνει πάνω στον σταυρό, με τον χειρότερο και τον οδυνηρότερο τρόπο και να έχει μείνει νεκρός στο μνήμα του. Σε αυτές τις σκοτεινές ώρες δεν θα μας σώσει η λογική, αλλά η εμπιστοσύνη, που μπορεί να οδηγήσει στην πίστη. Ο Θωμάς είναι το παράδειγμα. Αυτός που είναι έτοιμος να ακολουθήσει τον Κύριο μέχρι τον θάνατο. Αυτός που λέει ότι δεν ξέρει τον δρόμο, και όμως τον ξέρει, και ας μην το καταλαβαίνει, γιατί γνωρίζει τον ίδιο τον Κύριο, άρα γνωρίζει και τον δρόμο. Αυτός που θέλει να δει για να πιστέψει στο απίστευτο: ότι είναι δυνατόν ένας σταυρωμένος νεκρός να έχει αναστηθεί. Και τελικά το απίστευτο εμφανίζεται μπροστά του.
Ναι, κατά πάσαν πιθανότητα δεν θα δούμε τον Αναστάντα κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής μας. Αλλά θα δούμε να συμβαίνουν θαύματα σε αυτήν τη ζωή. Θαύματα που αν έχουμε το δεδομένο της σχέσης με τον Χριστό μπορούμε να τα αξιολογήσουμε και να τα αντιληφθούμε ως αυτά που είναι: ως αποκαλύψεις της αγάπης και του προσώπου του. Μπορεί να μη δούμε τον Αναστάντα, όπως ο Θωμάς, αλλά έχουμε ένα πλεονέκτημα σε σχέση με εκείνον: τη μαρτυρία της Εκκλησίας, των αποστόλων, των μαρτύρων, των αγίων: αυτών που ακολούθησαν τον Χριστό μέχρι τον θάνατο, γιατί τον εμπιστεύτηκαν και πίστεψαν σε αυτόν παρά πάσαν ελπίδα ανθρώπινη. «Ταῦτα δὲ γέγραπται ἵνα πιστεύσητε ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς καὶ ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ», γράφει ο ευαγγελιστής Ιωάννης στον επίλογο του ευαγγελίου του. Η πορεία προς την πίστη δεν είναι εύκολη. Θα στηριχτεί στην εμπιστοσύνη, η οποία είναι η προϋπόθεσή της. Αλλά πλέον έχουμε πολλά παραδείγματα αυτών που ακολούθησαν αυτήν την πορεία. Αυτήν ακριβώς την πορεία που μας καλεί να διαγράψουμε στη ζωή μας ο ευαγγελιστής Ιωάννης μέσω του παραδείγματος του Θωμά.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ
Σκέψεις για την Πίστη: Ψυχαναλυτική Προσέγγιση
«Κράτα την ψυχή σου στον Άδη και μην aπελπίζου»
Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, 1937
« Είναι η γνώμη μου ότι [η πράξη την οποία αποκαλώ πίστη (faith)] συνιστα μια επιστημονική πρόταση, διοτι για μένα η πίστη είναι μια κατάσταση του νου και πρέπει να αναγνωρίζεται ως τοιαύτη. Αλ-λά πρέπει να είναι μια πίστη ακηλίδωτη από κάθε στοιχείο μνή-μης η επιθυμίας»
Βιον, 1970. σελ.32
Σήμερα Κυριακή του Θωμά εορτάζουμε την δυσπιστία του Αποστόλου Θωμά στην Ανάσταση του Κυρίου. Όταν έμαθε από τους άλλους μαθητές ότι εμφανίσθηκε ο Ιησούς κεκλεισμένων των θυρών, δεν το πίστευε, αναζήτησε μια εμπειρική ρήτρα, ήθελε να τον δει με τα μάτια του, να ψηλαφήσει τις παλάμες του, και να βεβαιωθεί εμπειρικά ότι Ανέστη ο Ιησούς και είναι όντως ζωντανός.
H πίστη είναι ένας τρόπος να διαχειριστεί ο άνθρωπος την σκοτεινιά του μέλλοντος χρόνου, την ασάφεια του παρόντος χρόνου, όπως και την ασάφεια του εαυτού του και του άλλου ανθρώπου. Βοηθά τον άνθρωπο να υπερβεί τα μοιραία τραυματικά κωλύματα του παρελθόντος και να παλέψει με τα φαντάσματα της απουσίας της αγάπης του άλλου προσώπου, του σημαντικού άλλου. Η πίστη μπορεί να είναι προ-θρησκευτικής τάξης, θρησκευτικής ή επιστημονική τάξης.
Η προ- θρησκευτική πίστη αναπαύεται πάνω στην παράδοξη πράξη και πεποίθηση του νήπιου να δημιουργεί το ζωντανό μεταβατικό αντικείμενο, (Winnicott, 1971), δηλ, αποδίδοντας σ’ εάν αντικείμενο έξω από τον εαυτόν του ένα νόημα, δια του οποίου συμβολίζει την μητέρα του. Ετσι κατορθώνει να διαχειρίζεται το άγχος αποχωρισμού του από αυτήν και την αγάπη της. Αυτή η προσωπική δημιουργία εχει ως υπόβαθρο τις αισθήσεις, εξαρτάται από τη ανάπτυξη της νόησης και της σκέψης αφενός και της ικανότητας για αξιοποίηση της συμβολικής λειτουργείας της γλώσσας. Αυτή η φυσιολογική παραδοξότητα αποτελεί την ψυχολογική βάση πάνω στην οποία αναπτύσσεται η δημιουργική σύλληψη στην Τέχνες στην Επιστήμη και στην Θρησκεία ( Κυριαζης, 2012). Ορισμένα θρησκευτικά φαινόμενα έχουν αναλογίες με τα μεταβατικά φαινόμενα αλλά το υπόβαθρο τους εχει θρησκευτική και μεταφυσική βάση και σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την εικόνα του θεού στον οποιο πιστεύει . Ο πιστός θρησκειών άνθρωπος προσδοκά να του αποκαλυφθεί η απόλυτη αλήθεια της θεότητας,, προσδοκά να βρει στο θεό ελπίδα και παρηγοριά στην οδύνη του σώματος και της ψυχής του,, προσδοκά να γίνει ο θεός το στήριγμα του και ο βοηθός του σε καιρούς χαλεπούς.
Η πιστή δεν είναι απλά μια ιδεολογική θέση είναι μια βιωματική πράξη, δηλώνει μια σχέση εμπιστοσύνης με τον εαυτόν μας ,τον άλλον άνθρωπο και τον Θεό, επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο που αγαπάμε ερωτευόμαστε ή και το αντίθετο μισούμε, φθονούμε και παρανοούμε αντιστοίχως. Για να μπορέσει κανείς να υπερβεί την δυσπιστία και την αμφιβολία και να πιστέψει, να εμπιστευθεί τον άλλον άνθρωπο, να πιστεύει στην « ψυχική αναγέννηση» του ανθρώπου χρειάζεται να αγαπήσει, να ελπίσει, να συγχωρέσει τον εαυτόν του και τον άλλον, άνθρωπο. Αυτό θα του επιτρέψει να υπερβεί τον «ψυχικό θάνατο» που ενίοτε ορίζει τον εαυτόν του ως μοίρα γραμμένη στο ασυνείδητό του. Η συγχώρεση ξαναγράφει την προσωπική μας ιστορία και αναδιαρθρώνει, σβήνει, το μνημονικό αποτύπωμα του ψυχικού τραύματος, ενώ ταυτόχρονα αλλάζει την εγκεφαλική πλαστικότητα..
Για να γίνει αυτός ο ψυχικός μετασχηματισμός, χρειάζεται να απελευθερωθεί το υποκείμενο από πλευρές του εαυτού του, από την ψευδαισθητική αρνητική πεποίθηση που σχετίζεται με το προπατορικό αμάρτημα , την οικογενειακή του ιστορία, το προσωπικό του ψυχικό τραύμα και την τρέχουσα συγχρονική εμπειρία που τον ταλαιπωρεί και τον βασανίζει. Χρειάζεται ακόμη να εξαρθρώσει και να απελευθερωθεί από την δυναμική που έχουν τα μυστικά ψυχικά καβαφικά τείχη του ψευδούς εαυτού του, που τον έχουν εγκλωβίσει σε μια καταστροφική ατομική ψυχική μήτρα, που συνοδεύται από αδιανόητο άγχος και ασήκωτη αγωνία θανάτου. Αυτή η αγωνία σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να περιγραφεί με την περίφημη ρύση του Παύλου ( Εβρ. 10:31) : «φοβερόν το εμπεσείν εις Χείρας Θεού Ζώντος»
Είναι αυτή μια εμπειρία «ψυχικού θανάτου» στην ζωή μας που απονεκρώνει, παγώνει, παραλύει την ψυχή του ανθρώπου και εξαρθρώνει την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε το γιατί αυτοκτόνησε ο Ιούδας και έκτοτε πολύ άλλοι άνθρωποι ως σήμερα συνεχίζουν να βασανίζονται και να πεθαίνουν αυτό-καταστρεφόμενοι αναζητώντας συχνά εκόντες άκοντες την λύτρωση, όχι μέσα από την πίστη στην ζωή , αλλά στην ούτως ειπείν στην επιδίωξη της «ευθανασίας».
Το ενέργημα της πίστης χωρίς θρησκευτική αναφορά είναι πολύτιμο και απαραίτητο για την εργασία του ψυχαναλυτή, στο πλαισιο της κλινικής ψυχανάλυσης, ιδιαιτέρως στην περίπτωση που o αναλυτής εργάζεται με δύσκολους ασθενείς. Η πιστή γενικότερα μπορεί να εχει ένα υπόβαθρο επιστημονικό που εδράζεται στις αισθήσεις και στην Αριστοτέλεια λογική και στηρίζει την επιστημονική έρευνα και την φιλοσοφική αναζήτηση της αλήθειας. Ειδικά στο πλαίσιο της ψυχανάλυσης, η πράξη πίστεως λειτουργεί θετικά και για τα δύο δυο συμβαλλόμενα μέρη, ως εμπιστοσύνη του αναλυόμενου στο πρόσωπο του αναλυτή, καθώς και οι δυο μαζί ανασκάπτουν το ασυνείδητο τοπίο της ψυχαναλυτικής σχέσεως στο δρόμο που άνοιξαν ο Freud και η M. Klein. Η πιστή υποστηρίζει ακόμη την αναζήτηση της απόλυτης αλήθειας στο πλαισιο της ασυνείδητης ψυχαναλυτικής εμπειρίας που έχει οντολογικό υπόβαθρο στον δρόμο που χάραξαν κυρίως ο Winnicott και ο Bion. Στο τελευταία αυτή θέση μπορεί να βρει τον δρόμο της και η συνάντηση της ορθόδοξης θεολογία, της Εκκλησιαστικής πρακτικής και της χριστιανικής πίστης με την οντολογική ψυχανάλυση. Και οι δυο αυτές πλευρές της κλινικής ψυχανάλυσης είναι απαραίτητες για την θεραπεία του ψυχικά πάσχοντος ασθενους.
Πιστεύω ότι η πίστη στο θεό και τον άνθρωπο με την βοήθεια της Τέχνης και της Επιστήμης υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει στην διάλυση και στην καταστροφή της αρχέγονης ασυνείδητης Σφίγγας, -του μητρικού κακού στοιχείου - που ορίζει την μήτρα του αρνητικού, όπως αυτό εκφράζεται στο πλαισιο του κοινωνικού και του ατομικού ασυνείδητου.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΟΜΙΛΗΤΩΝ
Ο Χρήστος Καρακόλης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1968.
Έλαβε το πτυχίο της Θεολογίας από το Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. το 1990 και συνέχισε τις σπουδές του στα Πανεπιστήμια του Regensburg (1991–92) και της Τυβίγγης (1992–96). Το 1996 έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα από το Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ.
Από το 1998 υπηρετεί ως μέλος ΔΕΠ στη Θεολογική Σχολή του Ε.Κ.Π.Α., αρχικά στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και από το 2005 και εξής στο Τμήμα Θεολογίας. Το 2018 εξελέγη καθηγητής πρώτης βαθμίδας με γνωστικό αντικείμενο «Καινή Διαθήκη». Επιπλέον έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Βέρνης (2003), του Μονάχου (2007–09 και 2018) και του Regensburg (2014–20), καθώς επίσης και στο Ινστιτούτο Ορθόδοξων Θεολογικών Σπουδών του Cambridge (2010).
Είναι μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του περιοδικού Early Christianity (Mohr Siebeck, Tübingen) και της εκδοτικής επιτροπής των κριτικών εκδόσεων της Καινής Διαθήκης Novum Testamentum Graece και UBS Greek New Testament. Έχει επίσης χρηματίσει μέλος της εκδοτικής επιτροπής του περιοδικού New Testament Studies (Cambridge University Press). Είναι μέλος των διοικητικών συμβουλίων της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας, της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου και της Εταιρείας Ορθόδοξων Βιβλικών Σπουδών, καθώς και πρόεδρος του Πανελληνίου Θεολογικού Συνδέσμου «Καιρός – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης». Τέλος, είναι εταίρος ερευνητής στο University of the Free State του Bloemfontein της Νότιας Αφρικής και στο Centre of Advanced Studies “Beyond Canon” του Πανεπιστημίου του Regensburg.
Tα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται κυρίως στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, την Παύλεια Γραμματεία, την Κριτική του Κειμένου και την Ορθόδοξη Ερμηνευτική της Καινής Διαθήκης.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ
Δημήτριος Α. Κυριαζής MD, PhD, Ψυχιατρική στην Αθήνα, Παιδική και Εφηβική Ψυχιατρική στο McGill University, Μόντρεαλ, Καναδάς. Εχει εξειδικευτεί στην ψυχανάλυση και την Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία (Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Ψυχανάλυσης και Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας (ΕΨΨΨ/I FPS) , στην Ομαδική Ανάλυση και την oοικογενειακή θεραπεία. Ήταν επικεφαλής του Ψυχιατρικού Τμήματος του Νοσοκομείου της Πολεμικής Αεροπορίας (251 ΓΝΑ, για δυο περιόδους). Υπήρξε τέως πρόεδρος του ΕΕΨΨ και είναι σήμερα αναπληρωματικό μέλος του ΔΣ της International Federation of Psychanalytic Societies. Έχει διδάξει σε μεταπτυχιακά προγράμματα Ψυχιατρικής, Παιδικής Ψυχιατρικής, Οικογενειακής Θεραπείας και Ψυχανάλυσης και έχει δημοσιεύσει εργασίες στα Ελληνικά και Αγγλικά. Από πολλά χρόνια εργάζεται πάνω στην σχεση της Ψυχανάλυσης με την Ορθόδοξη Θεολογία. Παλαιά είχε εργασθεί γι’ αυτό τον σκοπό ι στο πλαισιο του «ομίλου της Θήβας» και σήμερα μετέχει σε μια ομάδα εργασίας που συστήθηκε στο πλαισιο του ερευνητικού προγράμματος «Επιστήμες και Ορθοδοξία ανά τον Κόσμο», που εκπονείται από to Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) (Ε.Ι.Ε/Ι.Ι.Ε). Σχετικά πρόσφατες εργασίες πάνω σε αυτό το θέμα είναι «Η Εργασία του «Ψυχικού Θανάτου» στην Κλινική Ψυχανάλυση» και το «Επιρροές της Χριστιανικής Σκέψης στην Ψυχαναλυτική θεωρία και Πρακτική»
Τα τρέχοντα ενδιαφέροντά του επικεντρώνονται στο ψυχικό τραύμα, το σώμα, το θεραπευτικό αδιέξοδο, το αρνητικό στην κλινική ψυχανάλυση, η ψυχική αλλαγή , η νευροψυχανάλυση, και η σχεση Ζωγραφικής και Ψυχανάλυσης. Αυτή τη στιγμή εργάζεται στο ιατρείο του σε ιδιωτική βάση ως Ψυχαναλυτής, Αναλυτής Ομάδας, Θεραπευτής Οικογένειας, Παιδιών και Εφήβων.
